Rehabilitacja teorii moralności Kohlberga

YRK w komentarzu do poprzedniego wpisu podważył moją próbę obalenia teorii Kohlberga. Zdecydowałem się odpowiedzieć osobnym wpisem.

Najpierw zaproponowana przeze mnie definicja moralności naturalnej:

·         Nie czyń drugiemu zła (czego nie chciałbyś, aby tobie uczyniono)

·         Dobrowolnie pomagaj wybranym osobom

Komentarz YRK część pierwsza:

Jesli moralnosc naturalna (czy uniwersalna) zdefiniujesz tak ogolnie, jak zrobiles to w 2 punktach powyzej, to nie jestem pewien, czy taka definicja nie zatrzymuje sie na stadium 3-cim rozpisanej przez Ciebie teorii. Mowisz, ze reszta to detale, ale w tych detalach tkwi calkiem spory diabel. I nie mam na mysli trywialnego problemu narkotykow, a takie wybory jak na przyklad decyzja matki o uratowaniu zycia dziecka kosztem swojego - nie ma nic uniwersalnego w zadnej z dwoch mozliwych sciezek.

Odpowiadam:

Na szczęście autor komentarza nie zajmuje stanowiska relatywizmu moralnego, bo wtedy dyskusja między nami nie miałaby sensu. Kwestionuje jedynie moją definicję moralności uniwersalnej, jako zbyt ogólną i nie rozstrzygającą wszelkich dylematów moralnych. Nie zgadzam się – definicja ogólna ma być właśnie ogólna i nie dostarczy moralnej recepty na wszelkie sytuacje. Nic nowego w tej definicji nie wymyśliłem, jest ona skrótowym zapisem funkcjonujących koncepcji, na przykład:

Imperatyw kategoryczny – zasada etyczna, którą można sformułować m.in. w sposób następujący: "należy postępować zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze". Termin filozoficzny utworzony przez Immanuela Kanta jako skutek poszukiwań bezwzględnie ważnego prawa, dotyczącego każdej osoby, które nie musiałoby być usprawiedliwione przekonaniami religijnymi.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Imperatyw_kategoryczny

Albo zasady sprawiedliwości Rawlsa:

Pierwsza zasada sprawiedliwości

 Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.

Druga zasada sprawiedliwości

 Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

http://pl.wikipedia.org/wiki/John_Rawls

Albo „Złota Zasada”

The Golden Rule or ethic of reciprocity is a maxim, ethical code, or morality that essentially states either of the following:

 

(Positive form of Golden Rule): One should treat others as one would like others to treat oneself.

 

(Negative form of Golden Rule): One should not treat others in ways that one would not like to be treated

Złota zasada lub etyka wzajemności jest maksymą, prawem etycznym, lub moralnością stwierdzającą:

(pozytywna forma Złotej Zasady): Traktuj innych tak, jak chciałbyś, aby inni traktowali ciebie

(negatywna forma Złotej Zasady): Nie traktuj innych tak, jak nie chciałbyś, aby inni traktowali ciebie.

http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Rule

Dla moich rozważań istotny jest fakt istnienia moralności uniwersalnej, definicji jest co najmniej kilka do wyboru i otwarta droga do konstruowania własnych, jeśli ktoś woli bardziej rozbudowane i szczegółowe.

Komentarz YRK część druga:

Dodatkowo, zaprezentowana przez Ciebie moralnosc uniwersalna (jakkolwiek ogolna), jest taka dla gatunku ludzkiego (do stopnia framlinga, moze ramena, ze posluze sie hierarchia obcosci Carda: http://pl.wikipedia.org/wiki/Hierarchia_obcości). W spolecznosci mrowek na przyklad naczelna zasada moralna bedzie "chronic krolowa".

Odpowiadam:

Zgoda. Precyzuję, iż koncepcję moralności uniwersalnej ograniczam do gatunku ludzkiego oraz niektórych gatunków ssaków żyjących w grupach społecznych. Nie podejmuję próby rozszerzenia jej na inne gatunki, a tym bardziej na istoty pozziemskie.

Komentarz YRK część trzecia:

No i jeszcze mamy ten czynnik czasu. Nawet tak ogolnie zdefiniowana moralnosc, co innego znaczy teraz, a co innego znaczyla 4000, czy 2000 lat temu. Moim zdaniem teoria Kohlberga w miare dobrze opisuje proces ksztaltowania sie moralnosci i nie ma sie co czepiac ;)

Odpowiadam:

Trudno kwestionować, że w tak zrysowanej skali czasowej kształt moralności nie ulega zmianie. Niewątpliwie odmienny był kształt moralności ludzi pierwotnych od ludzi współczesnych. Jednak ogólne zasady moralności uniwersalnej obowiązują nawet w społecznościach zwierząt.

Natomiast odnośnie drugiego zdania – autor chyba nie zrozumiał, że nie mam zastrzeżeń do stadiów 1- 5 teorii Kohlberga opisujących rozwojowy proces kształtowania się moralności jednostki, natomiast odrzucam kontrowersyjne stadium 6, głoszące, iż: „O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne” – bez odniesienia do moralności uniwersalnej. Przynajmniej w Wikipedii.

Jak pryncypialnie zauważyła w swoich komentarzach Kira:

Stopień szósty charakteryzuje się właśnie NIEMOŻLIWOŚCIĄ brania pod uwagę opinii społeczeństwa. :) Gdyby brał - byłby stopniem piątym. :)

Normy społeczne formują jednostkę do pewnego momentu. Potem większość z nas zaczyna myśleć samodzielnie. I część - bardzo niewielka - społeczeństwa dochodzi w samodzielnym myśleniu do takiego "mistrzostwa", że potrafi ODRZUCIĆ te normy, jeśli nie zgadzają się z jej SUBIEKTYWNYMI opiniami. Innymi słowy, stopień 6. nie oznacza najwyższego rozwoju moralności, lecz największe oddalenie od zwierzęcych jej korzeni - czyli chęci osiągnięcia korzyści (konkretnie - dobra społeczeństwa). Nie wiem, czy jasno się wyraziłam.

W desperacji porzuciłem Wikipedię i sięgnąłem do materiałów bardziej źródłowych:

Stage 6: Universal Principles. Stage 5 respondents are working toward a conception of the good society. They suggest that we need to (a) protect certain individual rights and (b) settle disputes through democratic processes. However, democratic processes alone do not always result in outcomes that we intuitively sense are just. A majority, for example, may vote for a law that hinders a minority. Thus, Kohlberg believes that there must be a higher stage--stage 6--which defines the principles by which we achieve justice.

Kohlberg's conception of justice follows that of the philosophers Kant and Rawls, as well as great moral leaders such as Gandhi and Martin Luther King. According to these people, the principles of justice require us to treat the claims of all parties in an impartial manner, respecting the basic dignity, of all people as individuals. The principles of justice are therefore universal; they apply to all. Thus, for example, we would not vote for a law that aids some people but hurts others. The principles of justice guide us toward decisions based on an equal respect for all.

Until recently, Kohlberg had been scoring some of his subjects at stage 6, but he has temporarily stopped doing so, For one thing, he and other researchers had not been finding subjects who consistently reasoned at this stage. Also, Kohlberg has concluded that his interview dilemmas are not useful for distinguishing between stage 5 and stage 6 thinking. He believes that stage 6 has a clearer and broader conception of universal principles (which include justice as well as individual rights), but feels that his interview fails to draw out this broader understanding. Consequently, he has temporarily dropped stage 6 from his scoring manual, calling it a "theoretical stage" and scoring all postconventional responses as stage 5 (Colby and Kohlberg, 1983, p. 28).

http://faculty.plts.edu/gpence/html/kohlberg.htm

Nie chce mi się całości tłumaczyć, ale znalazłem parę istotnych wątków nieobecnych w polskiej Wikipedii:

Rezultaty funkcjonowania demokracji nie zawsze intuicyjnie odczuwamy jako sprawiedliwe. Na przykład większość może przegłosować prawo szkodzące mniejszości. Dlatego Kohlberg wierzy, iż istnieje stadium szóste – określające zasady, przez które osiągniemy sprawiedliwość.

Koncepcja sprawiedliwości Kohlberga podąża za filozofami Kantem i Rawlsem, a także za autorytetami moralnymi takimi jak Gandhi i Martin Luter King. Według nich zasada sprawiedliwości wymaga aby traktować żądania wszystkich zainteresowanych w sposób bezstronny, szanując godność ludzi jako jednostek. Zasady sprawiedliwości są więc uniwersalne i odnoszą się do wszystkich. (...)

Do niedawna Kohlberg prowadził badania osób w stadium szóstym, ale przejściowo wstrzymał tę aktywność. Po pierwsze Kohlberg i inni badacze nie mogli znaleźć podmiotów konsekwentnie rozumujących na poziomie szóstym. Dodatkowo Kohlberg ocenił iż jego kwestionariusze badawcze nie są przydatne dla rozróżnienia pomiędzy poziomem piątym a szóstym. Wierzy on, że stadium 6 jest bardziej wyraźną i szerszą koncepcją zasad uniwersalnych ( które zawierają sprawiedliwość i prawa jednostki.) (..) W konsekwencji przejściowo zaprzestał badań stadium 6, określając je jako „stadium teoretyczne”  i skoncentrował się na poziomie postkonwencjonalnym na badaniach stadium 5.

Sięgnięcie do materiałów źródłowych wywróciło wszystko do góry nogami. Okazuje się, że Kohlberg bynajmniej nie odrzuca norm społecznych, odwołuje się do pojęcia sprawiedliwości opartej na moralności uniwersalnej. Moja krytyka zawęża się więc do wariantu 1 z poprzedniego wpisu. Jeśli akceptujemy moralność uniwersalną, to co nowego można w tym zakresie wymyśleć. Okazuje się, że nic specjalnego – jego badania nie powiodły się. Stadium szóste określił jako teoretyczne.

Sprawa była w impasie, dopóki nie zajęła się nią Kira, nadając stadium szóstemu zupełnie nowy sens – ignorowania społeczeństwa. Co prawda całkowicie sprzeczny z intencjami Kohlberga, które koncentrowały się dobrze społeczeństwa.