Obalenie teorii moralności Kohlberga

Obiecałem obalić teorię moralności Kohlberga i nadszedł ten moment. Z góry przyznaję, że nie miałem czasu na studiowanie jego dzieł i opieram się na ogólnie dostępnych informacjach.

Najpierw obszerny cytat:

Lawrence Kohlberg, amerykański psycholog, skonstruował teorię moralnego rozwoju dziecka. Teoria Kohlberga ujmuje w rozwój moralny trzy poziomy, z których każdy obejmuje dwa stadia rozwoju moralnego dziecka. Rezultatem końcowym jest ukształtowanie człowieka dojrzałego z klarownym poczuciem dobra i sprawiedliwości. Zgodnie z logiką rozwoju poznawczego żadnego ze stadiów nie można przeskoczyć. Nie wszyscy też osiągają najwyższe stadium. Większa część dorosłych dochodzi tylko do poziomu konwencjonalnego.

Stadia rozwoju rozumowania moralnego wg Kohlberga

Poziom I - przedkonwencjonalny (wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny). Dziecko kieruje się chceniem, tym, co dla niego przyjemne i przykre.

Stadium 1 - orientacja posłuszeństwa i kary (egocentryzm). Reguły przestrzega się tylko po to, by unikać kary. Tylko skutki czynności określają, czy jest ona dobra czy zła. Punkt widzenia i interesy innych nie są brane pod uwagę.

Stadium 2 - orientacja naiwnie egoistyczna (relatywizm moralny). Działanie dobre to działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych. Potrzeby innych są brane pod uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla własnego dobra.

Poziom II - konwencjonalny (aprobata społeczna; ok. 13.-16. rok życia). Jednostka zaczyna orientować się w konwencjach społecznych, dopasowuje pragnienia do konwencji.

Stadium 3 - orientacja "dobrego chłopca/dziewczyny". Czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania.

Stadium 4 - orientacja prawa i porządku. Pojawia się szacunek dla autorytetów oraz przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na standardy zewnętrzne.

Poziom III - postkonwencjonalny (zasady moralne, ideały; powyżej 16. roku życia). Jednostka jest w stanie spoglądać na to, co w danym społeczeństwie jest konwencjonalne jako na konwencjonalne. Jednostka może być autonomiczna moralnie, może porównywać własne zasady moralne z zasadami innych.

Stadium 5 - orientacja umowy społecznej i legalizmu. To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej.

Stadium 6 - orientacja uniwersalnych zasad sumienia. O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami, jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lawrence_Kohlberg

Najpierw przypomnę sensowną według mnie definicję moralności:

·         moralność to system norm determinujących  które działania są dobre, a które złe;

·         wytworzony w społeczności ludzkiej lub zwierzęcej w wyniku ewolucji, kierujący zachowaniami jednostek w celu zapewnienia grupie spójności i trwałości;

·         w przypadku ludzi skłaniający do dokonywania wewnętrznej oceny moralnej czynów, motywów, intencji działania;

·         system ten może być sformalizowany przez religię, filozofię lub inny autorytet

 

Powyższa definicja nie jest sprzeczna z teorią Kohlberga. Jednak podkreśla przyrodniczą i społeczną genezę moralności. Moralność zawsze dotyczy rzeczywistych relacji w grupie społecznej i w praktyce nie może być abstrakcyjna i dowolna. Tysiące lat ewolucji oraz cywilizacji zdeterminowały funkcjonalny i długofalowo skuteczny model moralności, który można określić jako moralność naturalną lub uniwersalną i przypisać jej następujące zasady:

·         Nie czyń drugiemu zła (czego nie chciałbyś, aby tobie uczyniono)

·         Dobrowolnie pomagaj wybranym osobom

W sensie psychologicznym dla realizacji moralności uniwersalnej konieczna jest empatia.

 

Systemy moralne sprzeczne z moralnością naturalną - np. faszyzm wzywający do niszczenia ras i narodów niższych, albo komunizm nawołujący do niszczenia niesłusznych klas społecznych – nie sprawdziły się w praktyce, przyniosły cierpienia i miliony ofiar, straty materialne i zahamowanie rozwoju.

I teraz wracam do teorii Kohlberga. Stadia od 1 do 5 – wydają się sensowne. Pokazują jak kształtuje się moralność i jak kieruje zachowaniem człowieka.

Krytyczne jest jednak stadium szóste. Sformułowanie niezwykle efektowne, nośne ideowo, dla niektórych może stać się rodzajem motta życiowego. Ja określiłbym jednak tę koncepcję jako efekciarską. Bo możliwe są następujące warianty:

1) własny system etyczny jednostki jest osobistym uszczegółowieniem moralności naturalnej i w zasadzie od niej  nie odbiega.

To po co to wielkie HALO? To naturalne, że jednostka akceptując moralność uniwersalną może dokonać osobistego sformalizowania jej zasad. Pozostaje nadal osobą harmonijnie funkcjonującą w społeczności. Dlaczego jednak taka osoba ma być przedstawiana jako ktoś wyjątkowy i nosiciel najwyższego stadium moralności?  Inna osoba kieruje się standardowym modelem moralności np. Dekalogiem i także harmonijnie funkcjonuje w społeczności. Nie ma czasu ani ochoty na dywagacje moralne, ale jest na przykład znakomitym naukowcem, politykiem, rolnikiem, czy biznesmenem. To tak jakby filozof uważał się za najwyższe stadium umysłu, bo filozofuje. A jak patrzy na tego filozofa reszta świata?

2) własny system etyczny jednostki jest sprzeczny z moralnością naturalną i jest realizowany.

W tym przypadku mamy do czynienia z PATOLOGIĄ typu Hitler, Stalin, Pol Pot - dlaczego mamy nazywać to najwyższym stadium moralności?

3) własny system etyczny jednostki odbiega od moralności naturalnej, ale przezornie nie jest realizowany.

To raczej ŻENADA niż najwyższe stadium moralności.

Reasumując – Kohlberg stworzył sensowny model rozwoju moralnego człowieka, jednak chcąc go „ukoronować”, dodał efekciarskie, niepotrzebne i mogące szkodliwie oddziaływać na niektórych stadium szóste – wizję wyższości własnych zasad moralnych. Kojarzy się z nadczłowiekiem  Fryderyka Nietzschego i muzyką Richarda Wagnera.

Jak zwykle więcej informacji zawiera angielskojęzyczna Wikipedia:

Kohlberg suggested that there may be a seventh stage—Transcendental Morality, or Morality of Cosmic Orientation—which linked religion with moral reasoning. Kohlberg's difficulties in obtaining empirical evidence for even a sixth stage, however, led him to emphasize the speculative nature of his seventh stage

Kohlberg sugerował, że może istnieje siódme stadium – Moralność Transcendentalna, lub Moralność Orientacji Kosmicznej – łącząca religię z rozumowaniem moralnym. Trudności Kohlberga w doświadczalnym potwierdzeniu szóstego stadium skłoniły go do stwierdzenia o hipotetycznym istnieniu siódmego stadium

http://en.wikipedia.org/wiki/Lawrence_Kohlberg's_stages_of_moral_development

Po pierwsze dowiadujemy się, że o trudnościach w empirycznym potwierdzeniu szóstego stadium. Bo co można potwierdzić? – opisałem to w wariantach 1-3.

Po drugie dowiadujemy się o hipotetycznym siódmym stadium moralności transcendentalnej. Dla mnie to nic innego, niż próba powrotu Kohlberga od dziwacznego stadium szóstego do moralności uniwersalnej. Która nie jest hipotetyczna i funkcjonuje w praktyce od tysięcy lat.