Wizerunek Polaków w literaturze narodów sąsiednich

Zastanawiający i bulwersujący jest obraz Polaków w twórczości moich ulubionych autorów z krajów sąsiednich:

Na dole zjawił się sam właściciel tego domu (burdelu), jakiś podupadły polski szlachcic. Poleciał za Szwejkiem po schodach i zaczął go szarpać za bluzę, wykładając mu po niemiecku, że na piętro wchodzić nie wolno, bo to dla panów oficerów, a dla żołnierzy na dole.

Szwejk powiedział mu, ze przybywa tutaj w interesie całej armii i że szuka pewnego lejtnanta, bez którego armia nie może ruszyć w pole. Gdy zaś właściciel poczynał sobie coraz napastliwiej, Szwejk zepchnął go po schodach w dół, a sam zabrał się do przeglądania pokojów. (...)

Eskorta Szwejka, składająca się z czterech szeregowców, reprezentowała kilka narodów: był w niej Polak, Węgier, Niemiec i Czech, ten ostatni był frajtrem i dowódcą eskorty. (...) Polak z eskorty trzymał się arystokratycznie na uboczu, na nikogo nie zwracał uwagi i bawił sie na własną rękę, smarcząc na podłogę przy pomocy dwóch palców i rozcierając smarki kolbą od karabinu, po czym kolbę zręcznie ocierał o spodnie i od czasu do czasu mruczał pod nosem: „Święta Panienko!”

- Niewiele się nagadasz – rzekł do niego Szwejk. – Na Boisku mieszkał w suterenie niejaki stróż Machaczek, który umiał się wysmarkać na okno i tak zręcznie rozmazać smarki, że z tego powstawał obraz Libuszy przepowiadającej sławę Pragi. (...) Polak nie odpowiedział mu na to (...).

Przygody dobrego wojaka Szwejka

Jaroslav Hasek

Na katordze było kilku szlachty. Przede wszystkim jakich pięciu Polaków. (...) Katorżnicy strasznie nie lubili Polaków, więcej nawet niż zesłańców spośród szlachty rosyjskiej. Polacy (mówię wyłącznie o przestępcach politycznych) traktowali ich z wyrafinowaną, obraźliwą grzecznością, byli nader powściągliwi i w żaden sposób nie mogli ukryć wstrętu, jaki żywili do więźniów, ci zaś rozumieli to doskonale i płacili pięknym za nadobne.

Wspomnienia z domu umarłych

Fiodor Dostojewski

Dostojewski – mistrz psychologicznej głębi, Polaków przedstawiał jako postacie płaskie, bezbarwne i zawsze negatywne. Nasi krytycy literaccy tłumaczą to w następujący sposób:

Dostojewski zapewne nie uległby tej atmosferze tak łatwo, gdyby nie jego osobiste urazy. Badacze często podkreślają, że doświadczeniem, które w największym stopniu ukształtowało dojrzały światopogląd Dostojewskiego, był jego kilkuletni pobyt na katordze. Katorga niewątpliwie wywarła niezatarte piętno na psychice pisarza. Charakterystyczne było dlań jednak to, że jego gniew nie skierował się przeciw niesprawiedliwej i okrutnej władzy. Obserwując towarzyszy niedoli, w większości wywodzących się z prostego ludu, Dostojewski doszedł do przekonania, że posiedli oni tajemnicę życia. Podziwiał to, że pomimo swego ciężkiego położenia, są oni pogodzeni z losem. Zrozumiał, że źródłem tej ludowej siły jest głęboko przeżywane chrześcijaństwo, które pozwala człowiekowi zachować godność nawet w obliczu nieludzkiego poniżenia. Uczy zarazem pokory wskazując na grzeszność jako źródło najgłębszego uciemiężenia. Dla świeżo zafascynowanego rosyjską ludowością artysty postawa więźniów Polaków, którzy do Rosjan często odnosili się z wyższością była szczególnie obraźliwa. Ich postawa była zaprzeczeniem nowo nabytej przezeń mądrości życiowej.

http://www.kresy.pl/publicystyka?zobacz/polacy-w-tworczosci-dostojewskiego

Podobnie można tłumaczyć niechęć Haska. Bohater jego najsłynniejszej powieści Szwejk jest apoteozą skromności i zdrowego rozsądku prostych ludzi. Silenie się Polaków na arystokratyzm autor uznał za karykaturalne.

Może to być uznane za zdradę narodu, ale zgadzam się z przedstawioną wyżej negatywną oceną naszej mentalności. Jest ona aktualna i dzisiaj. Wielu Polaków kompleks wobec Zachodu łączy z wydumanym poczuciem wyższości wobec "dziczy" ze Wschodu.

Rosyjska "dzicz" zwycięsko rozstrzygnęła historyczną rywalizację z Polską, skolonizowała Syberię, a także Polskę, stworzyła światowe mocarstwo spod bezpośredniej władzy którego udało się wyjść dopiero w 1989 r.

Ukraińska "dzicz" zachowała silną i żywotną kulturę narodową, która przetrwała kilkaset lat panowania polskiego i rosyjskiego, a teraz tworzy państwo o powierzchni dwukrotnie większej od Polski i liczbie ludności większej o kilkadziesiąt procent.

Źródłem „arystokratycznej” mentalności naszych rodaków jest zakorzenione w narodowej świadomości wspomnienie Polski jako regionalnego mocarstwa w XV-XVII wieku oraz przejęcie jako wzorca mentalności szlacheckiej. W porównaniu z Europą Zachodnią pozycja magnaterii i szlachty w naszym kraju była nieproporcjonalnie uprzywilejowana w relacji do mieszczaństwa, chłopów, a także władzy królewskiej. Rodziło to niesłychaną pewność siebie, zadufanie i nadęcie. Takie same nabzdyczenie i nadęcie możemy obserwować na twarzach wielu naszych polityków.

Wiemy, jak to nadęcie skończyło się pod koniec  XVIII wieku – rozbiorami, a potem beznadziejnymi i katastrofalnymi próbami powstań. Inne narody Europy Środkowej, które znalazły się w analogicznej sytuacji, cierpliwie czekały na korzystną sytuację, która nastąpiła po I wojnie światowej. Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Czechosłowacja także odzyskały niepodległość. Bez powstań skutkujących setkami tysięcy ofiar zwłaszcza wśród elit, likwidowania polskiego szkolnictwa i administracji, masowej rusyfikacji, wywłaszczania, zsyłek na katorgę itd.

Współczesna Polska jest krajem w skali Europy średniej wielkości, w porównaniu z Rosją i Niemcami słabym pod względem militarnym, ekonomicznym, naukowo-edukacyjnym, politycznym. Słabość polityczna – to niski poziom naszej klasy rządzącej, skorumpowanie, podporządkowanie wpływom zewnętrznym.

Skoro jesteśmy słabsi, to w naszym interesie nie jest konflikt, tylko pokój, współpraca i przyjaźń z państwami sąsiednimi. Oczywiście nie wyklucza to rozsądnego zabiegania o nasze interesy – ale to jest w rękach naszej klasy rządzącej, ze wszystkimi jej przymiotami przedstawionymi powyżej.

Użyteczna  jest przyjaźń także na poziomie bezpośrednich kontaktów ludności, kreowanie kontaktów kulturalnych i pozytywnego wzajemnego obrazu w mediach. W sytuacji ugruntowanej w społecznej świadomości wieloletniej współpracy i przyjaźni dwóch narodów, klasie rządzącej jednego z państw trudniej podejmować decyzje o wrogich działaniach. Rozumie to rząd rosyjski, któremu niekoniecznie zależy na budowie tej pozytywnej świadomości i od czasu do czasu organizuje wrogie prowokacje. Na przykład cyniczne rozgrywanie katastrofy smoleńskiej. Ale tym bardziej Polsce powinno  zależeć na rozważnej neutralizacji tych prowokacji i konsekwentnemu zabieganiu o trwałą atmosferę przyjaźni, zamiast obrażania się i wymachiwania szabelką. Zwolennicy pełnego godności obrażania się odpowiedzą – ale Rosja i Ukraina nie uznały swoich zbrodni i nie przeprosiły nas, w odróżnieniu od Niemiec. Tylko czy takie przeprosiny dają jakąkolwiek gwarancję, że zbrodniczy atak się nie powtórzy? Jedyną gwarancję daje budowa naszej własnej siły i rozważna polityka zagraniczna, której istotnym elementem powinna być budowa pozytywnych relacji z sąsiednimi narodami, wbrew wszelkim przeciwnościom. Pozytywne relacje nie wykluczają szczerego przedstawiania naszego punktu widzenia na bolesne wydarzenia z przeszłości, ale nie w intencji zaogniania i obrażania, tylko dążenia do pojednania społeczeństw.

Za strategiczne działania propagandowe odpowiada klasa rządząca, ale jest coś, co zależy od nas – nasza mentalność i nasz stosunek do narodów sąsiednich.

Wydaje mi się, że mentalność Polaków stopniowo zmienia się i odchodzi od przedstawionego w powyższych literackich przykładach postszlacheckiego wizerunku nadętego, nabzdyczonego dupka zadzierającego nosa wobec innych narodów słowiańskich i serwilistycznego wobec Zachodu.  Na przykład w badaniach sympatii Polaków do innych narodów prowadzonych przez CBOS od kilku lat na pierwsze miejsce wysunęli się Czesi:

Już po raz trzeci z rzędu na czele listy najbardziej lubianych narodów znajdują się Czesi, do których sympatię deklaruje 51 proc. badanych. Na drugim miejscu lokują się Słowacy (48 proc. pozytywnych ocen). Miejsce na podium mają też Anglicy (47 proc. deklaracji sympatii), potem wymieniano Włochów (46 proc.) i Hiszpanów (45 proc.).

44 proc. dostali Szwajcarzy i Irlandczycy, Norwegowie i Amerykanie po 43 proc., a Węgrzy, Szwedzi, Holendrzy - po 42 proc., Francuzi 41 proc., a Austriacy - 40 proc. "W tej grupie narodów stosunkowo najwięcej kontrowersji budzą Amerykanie, do których niechęć (21 proc.) deklarowana jest częściej niż do pozostałych" - zauważa CBOS.

Na dalszym miejscach znaleźli się Japończycy (39 proc.), Belgowie, Finowie i Niemcy (po 38 proc.), Duńczycy i Chorwaci (po 37 proc.). "Wśród wymienionych narodów Niemcy wyróżniają się tym, że częściej niż pozostałe spotykają się z niechętnym nastawieniem Polaków (28 proc.)" - odnotował CBOS. Stosunek pozytywny przeważa nad ocenami negatywnymi także w ocenach Greków, Litwinów, Bułgarów i Gruzinów. Według CBOS deklarowana sympatia do Ukraińców, Białorusinów, Egipcjan i Serbów jest mniej więcej równie częsta jak niechęć do nich.

Przewagę nastawień negatywnych CBOS odnotował wobec Chińczyków, Wietnamczyków (po 32 proc. deklaracji niechęci), Palestyńczyków (33 proc.), Żydów (34 proc.), Turków (35 proc.) i Rosjan (39 proc.). Do najmniej lubianych nacji, które zdecydowanie częściej budziły u respondentów niechęć niż sympatię, należą Rumuni (41 proc. negatywnych nastawień) oraz Romowie (52 proc.).

http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/sondaz-polacy-nie-lubia-rumunow-i-romow,303826.html

Skoro lubimy Czechów, to znaczy, że także u siebie milej widzimy ich stereotypowe cechy: skromność, otwartość, zdrowy rozsądek, poczucie humoru.